انواع کلاهبرداری واثبات جرم و مجازات کلاهبرداری در قانون
کلاهبرداری در قانون از جمله جرایمی می باشد که مربوط به اموال و دارایی افراد می باشد، در این مقاله قصد داریم شما را با صفر تا صد کلاهبرداری و مجازات آن در قانون ایران آشنا کنیم.
جرم کلاهبرداری چیست
در پاسخ به اینکه جرم کلاهبرداری چیست بایستی اظهار داشت که به طور کلی جرم کلاهبرداری عبارت است از بردن مال غیر از طریق توسل به وسایل و عملیات فریبکارانه توأم با سوءنیت.
ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری در تعریف کلاهبرداری اعلام میکند:( هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت‌ها یا تجارتخانه‌ها یا کارخانه‌ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید یا از حدوث و پیشامدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه،اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آن را تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش به حبس از ۱ تا ۷ سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده محکوم میشود )
آنچه کلاهبرداری را از سایر جرایم متمایز می‌سازد، عنصر فریب و تقلب است. به عبارت دیگر، کلاهبردار با ایجاد یک تصویر کاذب از واقعیت، اعتماد قربانی را جلب کرده و وی را به انجام اقدامی وا می‌دارد که در صورت آگاهی از حقیقت، هرگز به آن اقدام نمی‌نمود.
برای مثال اگر فردی با توسل به فعالیت های متقلبانه نظیر جعل کردن و استفاده از سند مجعول، شخص دیگری را فریب دهد تا اموالش را با اختیار خود به مجرم بدهد، مرتکب جرم کلاهبرداری شده است. در واقع انجام عملیات های متقلبانه با هدف فریب دادن شخص بزه دیده و فریب خوردن او در تعریف این جرم بسیار مهم می باشد.
شرایط تحقق جرم کلاهبرداری
در این جرم، شخص کلاهبردار با استفاده از وسیله یا ابزاری متقلبانه و فریب قربانی اقدام به بردن مال متعلق به وی می نماید. با آوردن مثالی موضوع را روشن می کنیم. فرض کنید، آقای الف با جعل اسناد و مدارک ساختگی و تاسیس دفتر، خود را نماینده مجاز فروش یکی از برندهای خودرو معرفی نماید. سپس با فریب مراجعه کنندگان و دریافت وجوه نقد متواری شود! این مثال نیز از موارد بزه کلاهبرداری محسوب می شود.
همواره دقت نمایید، برای ارتکاب بزه کلاهبرداری به کار گیری وسایل ساختگی و غیر واقعی و متعاقباً اغفال و فریب قربانی جرم لازم و ضروری است. دقت نمایید؛ صرف گفتن یک دروغ ساده و یا سوء استفاده از ساده لوحی قربانی جرم و بردن مال از مصادیق بزه کلاهبرداری تلقی نمی گردد. برای مثال، اگر شخص الف با گفتن یک دروغ ساده خود را سفیر کشور سوئد معرفی نماید و سپس مبالغی را جهت تهیه ویزا آن کشور از مال باخته ساده لوح کسب نماید، تطبیق عمل وی با بزه کلاهبرداری بسیار دشوار و بعضا بعید خواهد بود.
کلاهبرداری جرمی است که شرط تحقق آن رسیدن به نتیجه خاصی است. نکته خیلی مهمی که در این رابطه وجود دارد ضرری که به دنبال کلاهبرداری می آید باید حتما مالی باشد و این جرم شامل بی آبرو کردن، کسب شهرت و غیره نمی شود.
مجازات کلاهبرداری چیست؟
لازم به توضیح است که جرم کلاهبرداری به دو نوع ساده و مشدد تقسیم میشود. در خصوص کلاهبرداری ساده ابتدای ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری و در مورد مشدد انتهای ماده مذکور تعیین تکلیف نموده است.
در کلاهبرداری ساده مرتکب علاوه بر رد اصل مال به صاحبش به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده محکوم میشود. در کلاهبرداری مشدد نیز مرتکب به حبس از دو تا ده سال، جزای نقدی معادل مال اخذ شده، رد مال به صاحب آن و انفصال دائمی از خدمات دولتی محکوم میگردد. البته حسب مبلغ کلاهبرداری، مجازات حبس تا نصف قابل تقلیل میباشد.
در دنیای مدرن امروز، کلاهبرداری به شکل‌های مختلفی صورت میگیرد و کلاهبرداران هر روز روش‌های پیچیده‌تری را برای فریب افراد استفاده می‌کنند. در ادامه به شرح رایج‌ترین روش‌های کلاهبرداری و نحوه انجام آن‌ها می‌پردازیم.
مصادیق بارز کلاهبرداری
در این قسمت چمد مورد از مصادیق کلاهبرداری که عمومیت بیشتری داشته وبه وفور برای افراد را رخ می دهد به صورت اختصار شرح می دهیم:
کلاهبرداری اینترنتی
کلاهبرداری اینترنتی یک فرایند یا عملی است که در آن افراد یا گروه ها از طریق اینترنت به منظور تقلب یا سرقت اطلاعات شخصی یا مالی از افراد دیگر تلاش می کنند. این اقدامات ممکن است شامل ایمیل های تقلبی، سایت های جعلی، اسکم ها، فیشینگ، تقلب در فروش آنلاین، و بسیاری از روش های دیگر باشد.
افرادی که در کلاهبرداری اینترنتی شرکت می کنند، از تزلزل اعتماد افراد به اینترنت و تکنولوژی بهره می برند و معمولاً به منظور به دست آوردن سود مالی یا اطلاعات حساس اقدام می کنند. درواقع کلاهبرداری رایانه ای یک جرم اینترنتی بوده که قانونگذار در ماده 741 قانون مجازات اسلامی (ماده 13 قانون جرایم رایانه ای) برای مرتکب آن مجازات پیش بینی نموده است.
بر اساس این ماده هر شخصی به طور غیر مجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی، با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه، وجه، مال، منفعت، خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل نماید مرتکب جرم کلاهبرداری اینترنتی شده است.
در این صورت مرتکب علاوه بر رد مال به صاحب آن، به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از پنجاه میلیون ریال (50/000/000) تا دویست و پنجاه میلیون ریال(250/000/000) یا هر دو مجازات مذکور محکوم میگردد.
ملاحظه میفرمایید که این جرم با جرم کلاهبرداری تفاوت ها و شباهت هایی دارد. درواقع به تحصیل مال یا منفعت دیگری به صورت غیر قانونی از طریق رفتار متقلبانه و فریبنده کلاهبرداری گفته میشود. به عبارت ساده تر تفاوت اساسی جرم کلاهبرداری اینترنتی با کلاهبرداری، در مورد استفاده مرتکب از سامانه های رایانه ای و اینترنتی میباشد.
کلاهبرداری از طریق پیامک
یکی دیگر از شیوه‌های کلاهبرداری، پیامکی است. افراد با ارسال پیام‌هایی نظیر برنده جایزه شده‌اید و حساب شما مسدود است در جهت واریز وجه اقدام به کلاهبرداری می‌کنند. معمولاً این پیام‌ها زمانی به افراد قربانی ارسال میگردد که افراد منتظر انجام یک تراکنش مالی هستند که این امر باعث افزایش احتمال فریب خوردن این افراد میگردد.
کلاهبرداری تحت پوشش امور خیریه
در این روش، کلاهبرداران با سوءاستفاده از احساسات مردم، خود را به‌عنوان نماینده مؤسسات خیریه معرفی می‌کنند و برای ریختن مبالغی جهت کمک به افراد مستمند درخواست می‌کنند. طبق بررسی‌های وکلای کلاهبرداری، در بسیاری از موارد، این افراد حتی اسناد جعلی ارائه می‌دهند تا اعتماد افراد نیکوکار را جلب کنند.
کلاهبرداری در زمینه یافتن شغل
بسیاری از افرادی که به دنبال کار هستند، قربانی کلاهبرداری‌های استخدامی می‌شوند. در این روش کلاهبرداران با پرداخت مبلغ فرد را نوید استخدام در یک مکان دولتی می‌دهند. این وعده‌های دروغین شامل هزینه‌های اولیه است که پس از دریافت پول، هیچ نتیجه‌ای در پی ندارد.
کلاهبرداری قضایی
در این روش افراد با جعل هویت مأموران قضایی در جهت تهدید افراد از جلوگیری بازداشت و پرونده‌های تشکیل شده قضایی اقدام می‌کنند. در این روش افراد کلاهبردار با درخواست مبلغی افراد را از خطر تهدید شده دور می‌کنند.
این روش‌ها تنها روش‌های رایج از هزاران روشی است که کلاهبرداران امروزه در جهت سو استفاده از اعتماد دیگران در جهت واریز مبالغ انجام می‌دهند. کلاهبرداری شامل روش‌های پیچیده‌ای است که وکلا با دانشی که دارند می‌تواند از حقوق شما در این زمینه دفاع کنند.
کلاهبرداری اینترنتی
کلاهبرداری رایانه ای و اینترنتی به موجب دو قانون جرایم رایانه ای و قانون تجارت الکترونیک جرم انگاری شده و با تعیین مصادیق رکن مادی این نوع کلاهبرداری، مجازات متفاوتی از کلاهبرداری ساده و مشدد برای آن تعیین نموده است.
به موجب ماده 67 قانون تجارت الکترونیک: هرکس در بستر مبادلات الکترونیکی، با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از «داده پیام» ها، برنامه ها و سیستم های رایانه‌ای و وسائل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف «داده‌پیام»، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم های پردازش خودکار و نظائر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه، اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد، مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال ماخوذه محکوم می شود.
به موجب ماده 13 قانون جرایم رایانه ای (ماده 741 قانون تعزیرات): هر کس به طور غیر مجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل محو ، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد .
با توجه به این که مقررات راجع به جرم انگاری کلاهبرداری اینترنتی و یا رایانه ای هم اخص و هم لاحق بر قانون تشدید مجازات مرتکبین کلاهبرداری می باشد و همچنین مجازات های مقرر در این قوانین نیز خفیف تر می باشد، بنابراین در صورتی که جرم کلاهبرداری به صورتی واقع شود که مشمول مصادیق مقرر در این قوانین باشد، صرفا مجازات های مقرر در این قوانین نسبت به مرتکب قابل اعمال خواهد بود.
مجازات کلاهبرداری در قانون جدید اصلاح ماده 104 قانون مجازات اسلامی در سال 1403
باتوجه به حذف متن فوق الذکر از ماده 104 قانون مجازات اسلامی، مبلغ جرم کلاهبرداری تاثیری در میزان مجازات این جرم ندارد. درواقع خواه مبلغ جرم صورت گرفته بالای 100 میلیون ریال و یا زیر 100 میلیون ریال تفاوتی نمیکند. به عبارت ساده تر صرف مرتکبین کلاهبرداری، با هر مبلغی که باشد، به مجازات یکسانی محکوم خواهند شد. درواقع این جرم با هر مبلغی که صورت گرفته باشد، از جرایم غیرقابل گذشت میباشد.
بنابراین میتوان گفت میزان مجازات کلاهبرداری در قانون جدید سال 1403، همان مجازات مندرج در ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری میباشد. واز زمره جرائم قابل گذشت خارج شده است.
دفاع در قبال جرم کلاهبرداری
نحوه دفاع از اتهام انتسابی کلاهبرداری به درجه جرم و نوع اتهام بستگی دارد.برای اثبات بی گناهی در جرایم کلاهبرداری , واقف بودن به یکسری شرایط و قوانین بسیار حیاتی می باشد ؛ این شرایط شامل موارد زیر هستند :
– در اولین قدم برای اثبات بی گناهی در کلاهبرداری لازم است شواهد کافی برای عدم انجام عمل مجرمانه ارائه شود تا مشخص شود که متهم , مرتکب جرم نشده است .
– در مرحله بعد باید اثبات نمود که عنصر معنوی برای انجام دادن جرم وجود نداشته است ؛ به این معنا که متهم در زمان وقوع جرم اراده ای از خود نداشه و یا اینکه به قصد و نیت عمل مجرمانه (کلاهبرداری) این کار را انجام نداده است .
– آخرین موردی که در دادگاه کیفری بررسی می شود مربوط به عنصر قانونی خواهد بود ؛ وکیل یا خود شخص متهم باید اثبات کنند که قانون برای این فعلی که انجام شده است, جرمی در نظر نگرفته و یا اگر در گذشته جرم محسوب می شده, اکنون اینگونه نیست .
تفاوت کلاهبرداری با فروش مال غیر
عموم مردم بر این باورند که جرم فروش مال غیر همان کلاهبرداری است. در واقع که این یک باور کاملا غلط است. این جرم کاملا با جرم فروش مال غیر متفاوت میباشد.
در این جرم مرتکب با توسل به وسایل فریبنده و متقلبانه شخص قربانی را فریب داده و از این طریق مال متعلق به ایشان را میگیرد. در واقع در این جرم مرتکب صرفا عملیات متقلبانه انجام میدهد و این بزه دیده است که مالش را با دست خود به بزهکار میدهد. حتی در بسیاری از موارد بزه دیده برای اینکه مال خود را به بزهکار بدهد اصرار فراوان میکند.
این در حالی است که در جرم فروش و یا انتقال مال غیر فروشنده مالک مال فروخته شده نیست و مال متعلق به غیر را به فروش میرساند.
سخن پایانی
مباحث حقوقی به خصوص مبحث کلاهبرداری و مسائل مربوط به آن بسیار پیچیده و دشوار میباشند. به همین دلیل بهتر است قبل از هر اقدامی با یک وکیل با تجربه و متخصص در امور مربوطه مشورت نمایید. چرا که طرح دعوی و تنظیم لوایح اشتباه و نادرست ممکن است به گونه ای به روند رسیدگی آسیب بزند که دیگر امکان تصحیح آن به هیچ عنوان نباشد
سوالات متداول
جرم کلاهبرداری در قانون ایران چگونه تعریف میشود؟
کلاهبرداری به معنای بردن مال غیر از طریق فریب و تقلب همراه با سوءنیت است.
برای تحقق جرم کلاهبرداری چه شرایطی لازم است؟
استفاده از وسایل متقلبانه و فریب دادن قربانی برای گرفتن مال او شرط لازم این جرم است.
مجازات کلاهبرداری در قانون ایران چیست؟
بسته به نوع کلاهبرداری (ساده یا مشدد)، از ۱ تا ۱۰ سال حبس، جزای نقدی معادل مال اخذشده، و در موارد مشدد انفصال دائم از خدمات دولتی.
کلاهبرداری اینترنتی چه تفاوتی با کلاهبرداری سنتی دارد؟
در کلاهبرداری اینترنتی از سامانه‌های رایانه‌ای و ابزارهای تکنولوژیکی برای فریب و بردن مال استفاده میشود.
آیا میزان مبلغ کلاهبرداری در قانون جدید تأثیری در نوع مجازات دارد؟
خیر، طبق اصلاحیه سال ۱۴۰۳، فارغ از مبلغ، جرم کلاهبرداری غیرقابل گذشت است و مجازات آن تغییری نمیکند.
سارا خدایی
کارشناس ارشد حقوق بشر از دانشگاه علامه طباطبایی
وکیل پایه یک دادگستری
با 14 سال سابقه وکالت در دعاوی کیفری و حقوقی
بدون دیدگاه